Birden fazla kişinin ortaklığı ile kurulan ve sürdürülen ticari işletmelerde kimi zaman anlaşmazlıklar meydana gelebilir ya da bazı sebepler sonucu bu ortaklıklar sonlanabilir. Bu gibi durumlar kanun çerçevesinde, usulüne uygun olarak gerçekleşmediğinde yaptırımlar söz konusu olabilir. Bu sebeple, hangi şirket türünde ortaklıktan çıkma ve çıkarma işlemlerinin ne şekilde yapıldığını bilmek oldukça önemlidir. Şirket ana sözleşmesine hüküm konarak ortaklara şirketten çıkma hakkı tanınabilir. Bu hak herhangi bir şarta bağlanmamışsa, ortak herhangi bir sebep belirtmeksizin ve kendisinden herhangi bir şartın yerine getirilmesi istenmeksizin şirketten çıkma hakkını kullanabilir. Şirket ana sözleşmesi bu hakkı bazı şartlara bağlamış ise, ortak; şirket sözleşmesinde yazılı koşulların gerçekleşmesi üzerine ortaklıktan çıkma hakkını kullanır. Ortaklardan biri çıkma hakkı çerçevesinde çıkma isteğini belirtir yahut haklı sebepler oluşur da çıkma davası açarsa, şirketin yetkilileri diğer ortakları bu hususta haberdar edecektir. Yapılan bu bildirim üzerine, ortaklardan her biri, haberin kendisine ulaşma anından itibaren 1 ay içerisinde çıkmaya katılacağını yetkililere bildirerek, çıkma davası açılmış ise davaya katılarak çıkmaya katılma hakkını kullanabilecektir. Ortaklardan birinin şirket içerisinde sorun yaratması veya haklı bir sebebin varlığı dolayısıyla bir ortağın şirketten çıkarılması istenirse, şirket ana sözleşmesinde öngörülen çıkarma sebeplerine istinaden ortaklıktan çıkarılabilir. Şirket ana sözleşmesinde ortaklıktan çıkarılma sebepleri öngörülmemiş ise, ayrılmak isteyen ortak veya şirket mahkemeye müracaat ederek bir ortağın haklı nedenlerle şirketten ihraç edilmesi talep edilebilir. Ancak, bu durumda, ortağın mahkemeye başvurması ve çıkmanın haklı bir sebebe dayanması gerekecektir. Haklı sebeplerin neler olduğu açık değildir ve bu hususu mahkeme takdir edecektir. Şirketin bu davayı açabilmesi için bu yönde bir kararın alınmış olması gerekmektedir ve ortaklıktan çıkarılan ortağın payının karşılığı (ayrılma akçesi) ödenmektedir.
Anonim Şirketlerde Ortaklıktan Çıkma
Anonim şirket bünyesinde, pay sahiplerinin ortaklıktan çıkma hakkı Türk Ticaret Kanunu tarafından düzenlenir. Kanuna göre pay sahibi, şirketteki ortaklık ilişkisini, payını hâkim şirket ya da teşebbüse satarak kullanabilir. Halka açık ortaklıklarda pay sahibi, payları belirli bir oranın üzerinde olan diğer pay sahibine kendi payını satarak ortaklıktan ayrılabilir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda bu ayrılık, pay sahibinin “çıkma hakkı” ya da “satma hakkı” olarak adlandırılır. Pay sahibine, halka açık şirketin önemli nitelikte işlemleri için ayrılma hakkı tanınır. Sermaye Piyasası Kanununun 23. maddesine göre önemli sayılabilecek kararlar şunlardır: •Halka açık ortaklıkların birleşme ve bölünme işlemlerinde taraf olması, •Tür değiştirme ya da sona erme kararı, •Mal varlığının tümünü veya büyük bir bölümünü devretmesi veya önemli ölçüde değiştirmesi, •İmtiyaz öngörmesi, •Var olan imtiyazların kapsam ya da konusunu değiştirmesiyle borsa kotundan çıkması. Pay sahiplerinden genel kurula katılarak olumsuz oy kullanan ve bu oyları tutanağa işleten kişiler, kendilerine ait olan payları halka açık ortaklığa satarak devredebilir. Böylece ortaklıktan çıkma işlemi gerçekleşir. Bunun dışında, pay sahibinin genel kurul toplantısına katılmasına haksız yere engel olunması ve davet veya gündemin ilanı gibi unsurların usulsüz bir şekilde gerçekleşmesi halinde olumsuz oy ve muhalefet şerhi gerekli görülmeksizin ayrılma hakkı doğar.
Anonim Şirketlerde Ortaklıktan Çıkarma
Serbest Piyasa Kanununun 27. maddesine göre, pay alım teklifi neticesinde ya da birlikte hareket edecek şekilde elde edilmiş olan payların, kurul tarafından belirlenen orana ya da bu orandan da fazlasına ulaşması söz konusu olabilir. Kurulun belirlediği oranlarda payı bulunan çoğunluğun, azınlıkta kalan pay sahiplerini çıkarma hakkı doğar. Pay sahiplerinden çıkarma hakkı bulunanlar, kurulun belirlediği süre içerisinde, halka açık olan ortaklığın oluşturduğu genel kurulda azınlık olarak kalan pay sahiplerinin hak ettiği payları iptal edebilmesi ve bu payları temsil eden yeni payların çıkarılıp kendisine satılmasını talep etme hakkına sahiptir. Serbest Piyasa Kanununa göre pay bedelini belirlemek için toplantı düzenlenir ve burada kurul kararı verilir. Borsada işlem görmeyen payların satış fiyatı ile ilgili uygulamalar kurul tarafından belirlenir. Çıkarma hakkına ilişkin maddeye göre, bu hakkın kurul tarafından belirlenen oranlarda olacağı hallerde, söz konusu pay sahibi de çıkma hakkına sahip olur. Buna göre, pay sahiplerinden azınlıkta kalanlar, kurulun belirlediği sürede ve oranda diğer pay sahiplerinden paylarını adil olan bedel karşılığında almasını talep edebilir. Yani, belirli oranda payı elinde bulunduran şahsın çıkarma hakkı ve azınlık olarak kalan pay sahibinin satma hakkı kanunda birlikte düzenlenir.
Limited Şirketlerde Ortaklıktan Çıkma
Türk Ticaret Kanunu’nun 638. maddesine göre limited şirket ortaklarından birinin ortaklıktan çıkması ancak şirket sözleşmesinde yer alan çıkma hakkına ya da haklı nedenlerin bulunmasına ilişkin düzenlemelere bağlıdır. Şirket sözleşmesi kapsamında çıkma hakkı bir koşula bağlanmadan düzenlenebildiği gibi belirli sebeplerin oluşması koşuluyla da çıkma hakkı oluşabilir. Eğer şirket sözleşmesinde çıkma hakkı hiçbir koşula bağlı değil ise pay sahibi, tek taraflı beyanı ile çıkma işlemini gerçekleştirebilir. Ancak, çıkma hakkı sözleşmede belirli bir koşula bağlı olarak gerçekleşebiliyor ise pay sahibinin talebi doğrultusunda genel kurul buna ilişkin bir karar alır. Genel kurul bu talebi kabul etmeyebilir. Bu durumda pay sahibi, çıkma şartlarının gerçekleştiğini kanıtlamak amacıyla mahkemeye başvurabilir. Genel olarak limited şirket sözleşmelerine en fazla eklenen çıkma hakkına ilişkin sebepler aşağıdaki gibi sıralanabilir: •Belirli süre boyunca şirketin zarar etmesi •Karlılığın hedeflenen seviyeye ulaşamaması •Ortaklardan bazılarının taahhüt edilen sermaye payını ödememesi şeklindedir. Bunların dışında haklı sayılabilecek diğer sebepler aşağıdaki gibidir: •Ortaklar arasında karşılıklı güven sarsıcı ve birlikte çalışmalarını zorlayan olayların olması •Şirketin zarar etmesi •Şirketin kötü bir yönetime sahip olması •Ortakların kar paylarının ödenmemesi şeklindedir.
Limited Şirketlerde Ortaklıktan Çıkarma
Limited şirket ortaklarından birinin çıkarılabilmesi için o şirkete ait sözleşmede bu duruma ilişkin belirlenen şartların gerçekleşmesi ve genel kurul tarafından karar alınmış olması gerekir. Haklı sebep olduğu halde genel kurul çıkarma işlemini kabul etmemişse mahkemeye başvurulabilir. Böylece mahkeme, haklı sebeplerin varlığına yönelik karar vererek çıkarma işleminin gerçekleşmesini sağlayabilir. Limited şirket sözleşmesinde ortağın çıkarılması konusunda belirli şartlar öngörülmüş ve genel kurulda ihraç kararı alınmış ise ortağı çıkarma işlemi gerçekleşmiş olur. İhracı gerçekleşen ortak, çıkarma işlemine ilişkin genel kurul kararının kendisine noter tarafından bildirilmesinden sonraki 3 ay içinde kararın iptal edilmesi için dava açma hakkına sahip olur. Limited şirket sözleşmesinde yer alan çıkarma nedenleri eşitlik ilkesine uygun ve tarafsız olmalıdır. Ayrıca, genel kurulun ortaklıktan çıkarma kararı vermesi halinde, bu kararın ispatlanması ve söz konusu ortağın genel kurul toplantısında bulunmuş ve oy kullanmış olması gerekir. Toplantı esnasında bu ortağın konuşmasının engellenmiş olmaması da önemlidir. Limited şirket sözleşmesinde herhangi bir haklı neden düzenlemesi yer almasa bile böyle bir nedenin varlığı halinde ortak çıkarma işlemi için dava açılabilir. Haklı sayılabilecek nedenler aşağıdaki gibidir: •Şirkete bağlılık yükümlülüğünün ihlali •Şirkete karşı borçların gerektiği gibi yerine getirilmemiş olması •Şirketi dolandırmaya yönelik faaliyetler •Ehliyetsizlik gibi hallerdir. Limited şirket, söz konusu nedenlerden biri ile şirketten ayrılan ortağa ayrılma akçesi öder. Ayrılma akçesi, ortaklıktan çıkarılan şahsın sahip olduğu esas sermaye payının ayrıldığı tarihteki değerini karşılayan tutardır.
