Amortisman Nedir, Nasıl Hesaplanır?

 

Amortisman Nedir? 

Amortisman, bir varlığın kullanım ömrü boyunca değer kaybının muhasebeleştirilmesi için yapılan bir hesaplamadır. İşletmeler, uzun süreli varlıklarını (örneğin, makine, bina, araç gibi) satın aldıklarında, bu varlıkların zamanla aşınacağını ve eskimeye uğrayacağını kabul ederler. Amortisman, bu varlıkların maliyetini zamanla düşürerek, işletmenin gerçek değerini daha doğru bir şekilde yansıtmaya yardımcı olur. Bu süreç, muhasebe standartlarına uygun olarak belirlenen bir dizi kural ve yöntemle gerçekleştirilir. Amortisman hesaplama yöntemleri ve süreleri, işletmenin kullanımında olan varlığın türüne ve kullanım ömrüne bağlı olarak değişiklik gösterebilir. 

 

Duran Varlıkların Amortismana Tabi Olma Süresi Nedir? 

Bir duran varlığın amortismana tabi olabilmesi için işletmede bir yıldan fazla kullanılması gerekir. Başka bir deyişle, iktisadi kıymetin faydalı ömrü bir yıldan uzun olmalıdır. Dolayısıyla, duran varlıklar alındıkları yılda gider olarak kaydedilmez; bunun yerine, faydalı ömrü boyunca amortisman ayırma yöntemiyle kademeli olarak gider olarak yazılır. Bu durum, muhasebenin temel kavramlarından biri olan dönemsellik ilkesinin gereğidir.  Bir iktisadi kıymetin amortismana tabi olabilmesi için alım değerinin 2024 yılı için en az 6.900 TL olması gerekmektedir. Bu belirtilen değer her yıl Maliye Bakanlığı tarafından yeniden değerleme yapılarak arttırılmaktadır.  

 

Hangi Kıymetler Amortisman Hesabına Dahil Edilir? 

Amortisman hesabına dahil edilen kıymetler, genellikle işletmelerin uzun süreli kullanımı için satın aldığı varlıklardır. Bunlar genellikle "duran varlıklar" olarak adlandırılır ve aşağıdaki gibi çeşitli tiplerde olabilir: 

1. Makine ve ekipmanlar: Üretim sürecinde kullanılan makineler, araçlar, bilgisayarlar, yazılım ve diğer teknolojik ekipmanlar. 

2. Taşıtlar: İşletme faaliyetleri için kullanılan otomobiller, kamyonlar, forkliftler gibi taşıtlar. 

3. Binalar: İşletmenin faaliyetlerini sürdürmek için satın alınan ofisler, fabrikalar, depolar gibi yapılar. 

4. Arazi: İşletmenin faaliyetleri için satın alınan arazi parçaları. 

5. Patentler ve lisanslar: İşletmenin sahip olduğu fikri mülkiyet hakları ve lisanslar. 

6. Diğer duran varlıklar: Amortismana tabi olabilen diğer varlıklar, örneğin mobilya, donanım, marka değeri gibi unsurlar. 

Bu kıymetlerin tam listesi, işletmenin faaliyetlerine ve endüstriyel alanına göre değişebilir. Ancak genel olarak, işletmenin uzun vadeli kullanımı için satın alınan ve ekonomik faydaları birden fazla döneme yayılan varlıklar, amortisman hesabına dahil edilir. 

 

Faydalı Ömür Nedir? 

Faydalı ömür, bir iktisadi kıymetin kullanım süresi veya ekonomik ömrüdür. Vergi Usul Kanunu'na (VUK) ilişkin genel tebliğlerde (333, 365, 389 ve 458 numaralı Tebliğler) hangi duran varlığın kaç yıl faydalı ömre sahip olduğu belirlenmiştir. Gelir İdaresi tarafından bu tebliğlerde belirlenen iktisadi kıymetler ve faydalı ömürler, bir liste halinde sunulmuştur. Bu liste, Gelir İdaresi Başkanlığı'nın ilgili web sitesinden erişilebilir. 

Bu listenin birinci ve altıncı bölümleri, genel anlamda binalar, demirbaşlar, bilgisayarlar, taşıtlar gibi her sektör için geçerli olan iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini içerirken; yedinci bölümden itibaren sektörel bazda ayrımlar yapılmıştır. Dolayısıyla, örneğin tarım sektöründe faaliyet gösteren bir işletmeniz varsa ve faaliyet alanınızla ilgili bir duran varlık alımı yapacaksanız, listenin yedinci bölümüne, ağaç ürünleri imalatında faaliyet gösteriyorsanız, listenin yirmi üçüncü bölümüne göre faydalı ömür tespiti yapmanız daha doğru olacaktır. Faydalı ömrü bilinen bir iktisadi kıymetin amortisman oranını bulmak için aşağıdaki formülden yararlanılabilir: 

Amortisman Oranı = 1 / Faydalı Ömür 

Yukarıda bahsedilen listede hem faydalı ömürlere hem de amortisman oranlarına yer verildiği görülebilir. 

 

Birikmiş Amortisman Nedir? 

Bir sabit kıymetin alış bedeli, faydalı ömrüne göre ilgili dönemlerde giderleştirilerek hesaplanan cari amortisman tutarlarının yıllara göre kümülatif olarak toplamına eşittir. Birikmiş Amortismanlar, "257-Birikmiş Amortismanlar" hesabında takip edilir. Bu hesap aktifi düzenleyici pasif karakterlidir, bu nedenle amortisman ayrıldığında bu hesaba alacak kaydı yapılır. 

Aşağıdaki amortisman tablosu örneğimize göre bilgisayara ait yıllık amortisman bedeli hesaplaması şöyledir: 

Duran varlık alış bedeli	Amortisman oranı	Yıllık amortisman tutarı
5000 TL	0.25	1250 TL  (5000x25%)

 

Hesaplanan yıllık amortisman tutarı kayıtlara şu şekilde yansıyacaktır. Amortisman yıllık olarak hesaplandığı için bu kaydın 31 Aralık 2024 tarihinde yapılması uygun olacaktır. Ancak, amortisman aylık veya üç aylık olarak hesaplanıyorsa, hesaplandığı ayda veya geçici vergi dönemlerinde aşağıdaki kaydın yapılması gerekir: 

 

Hesap Kodu	Borç	Alacak
	1250.00 TL
770.01 Demirbaş Amortismanı	0
257.01 Demirbaş Birikmiş Amortismanı		1250.00 TL

770 Genel Yönetim Giderleri ve 257 Birikmiş Amortismanlar ana hesaplarının altında alt hesaplar açıldığı varsayılmıştır. Yukarıdaki örneğimizden yola çıkarak yıllık amortisman tutarı hesaplanarak giderleştirilen bilgisayar için birikmiş amortisman tutarı da aşağıdaki gibi olacaktır: 

 

Yıllar	Yıllık Amortisman Tutarı  (Yıllık Amortisman Gideri)	Birikmiş Amortisman Tutarı   (Birikmiş Amortisman Gideri)
2024	1250.00 TL	1250.00 TL
2025	1250.00 TL	2500.00 TL
2026	1250.00 TL	3750.00 TL
2027	1250.00 TL	5000.00 TL

 

Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere birikmiş amortisman tutarını bulmak için her sene ayrılan yıllık amortismanların toplamı alınır. 

(Birikmiş amortisman bölümünü anlatırken amortisman yöntemi olarak normal amortisman yöntemi kullanılmıştır.) 

 

Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir? 

1- Normal Amortisman: 

Bu yöntemde amortisman tutarı, alış bedeli üzerinden Maliye Bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilen oranlara göre hesaplanır. 

 

2- Azalan Bakiye Yöntemi: 

Bu yöntemde amortisman tutarı, ilk yıl alış bedeli üzerinden, sonraki yıllarda ise net defter değeri üzerinden hesaplanır. Azalan bakiyeler yöntemini sadece bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler uygulayabilir. Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer madde 315'e göre Azalan Bakiyeler Yönteminin uygulanmasından aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekir:  

1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, daha önce ayrılmış olan amortismanlar toplamının düşülmesi suretiyle bulunur. Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tabi iktisadi kıymetin düzeltilmiş değerinden daha önce ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.  

2. Bu yöntemde uygulanacak amortisman oranı, %50'yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır. Örneğin, amortisman oranı %40 olan bir sabit kıymet için azalan bakiyeler yöntemi uygulanmak istenirse, bu yönteme göre hesaplanacak amortisman oranı normal şartlarda %80 (normal amortisman oranının iki katı) olması gerekirken, kanunda belirtilen kısıtlama nedeniyle amortisman oranı %50 olarak alınır. 

3. Bu yöntemde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır. Faydalı ömür süresinin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir (amortisman yoluyla gider yazılır). 

Örneğin, bir sabit kıymetin faydalı ömrü 5 yıl ve azalan bakiyeler yöntemi ile amortisman hesaplanıyorsa, yine 5 yıl için amortisman ayrılır ama amortisman oranı hesaplanırken azalan bakiyeler yöntemine göre bulunur. Bu örnek için 5 yıl faydalı ömür için normal amortisman oranı %20 ise, azalan bakiyelere göre amortisman oranı %20 x 2 = %40 olur. 

 

3- Fevkalade Amortisman: 

Fevkalade amortisman yöntemi, Vergi Usul Kanunu'nun 317. maddesinde ifade edilmiştir. Bu maddeye göre amortismana tabi olup:  

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden; 

2. Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz hale gelen; 

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan; 

Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığı tarafından her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belirlenen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır. 

 

4- Madenlerde Amortisman: 

Vergi Usul Kanunu'nun 316. maddesinde, işletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedellerinin, ilgililerin müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutularak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıkları tarafından belirlenecek nispetler üzerinden yok edileceği ifade edilmektedir. 

 

Amortisman Nasıl Hesaplanır? 

Normal Amortisman Yöntemi için Uygulama Örneği: Normal Amortisman Yöntemine göre iktisadi kıymete ait amortisman tutarını yıllık, aylık veya 3 aylık olarak hesaplayabilmek için aşağıdaki formüllerden yararlanabilirsiniz. 

Cari Dönem Amortismanı (Yıllık) = Sabit Kıymet Alım Bedeli × Amortisman Oranı 

Cari Dönem Amortismanı Bedeli (Aylık) = (Sabit Kıymet Alım Bedeli × Amortisman Oranı) / 12 

Cari Dönem Amortismanı Bedeli (3 Aylık) = (Sabit Kıymet Alım Bedeli × Amortisman Oranı) / 4 

 

Amortisman Örnekleri 1: 

İşletme 18/02/2022 tarihinde 5.000 TL+ %18 KDV değerinde bilgisayar satın almıştır. Amortisman hesaplama ve muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır: 

Bir duran varlık üzerinden amortisman ayırabilmek için ilk önce alınan varlığın işletme kayıtlarına geçmesi ve ayrıca envanter defterine de kaydedilmesi gerekir. 

Bilgisayar alımına ilişkin muhasebe kaydı; 

 

Hesap Kodu	Borç	Alacak
255-Demirbaşlar	5000.00 TL
191-İndirilecek KDV	900.00 TL
100-Kasa		5900.00 TL

 

Satın alınan bilgisayar için amortisman hesaplamaya başlayabiliriz. Bilgisayarın alım bedeli olan 5.000 TL'nin 4 yıl içinde amortisman yazılarak itfa edilmesi gerekiyor. Faydalı ömür süresi 4 yıl ve amortisman oranı %25 olduğuna göre, yıllık amortisman tutarı şu şekilde hesaplanabilir: 

  

Cari Dönem Amortismanı (Yıllık) = Sabit Kıymet Alım Bedeli × Amortisman Oranı 

Cari Dönem Amortismanı (Yıllık) = 5.000 TL × 0,25 = 1.250 TL 

  

Bu şekilde yıllık amortisman tutarı 1.250 TL olacaktır. Her yıl sonunda birikmiş amortisman tutarı bir sonraki yılın hesaplamasında kullanılır. Bu şekilde bilgisayarın 2022, 2023, 2024 ve 2025 yıllarında amortismana tabi tutulması gerekmektedir. Örneğimiz için itfa (Borcu azar azar ödeyerek kapatma, sönüm) süresinin sonuna kadar hesaplanacak olan yıllık amortisman tutarları ve birikmiş amortisman tutarları aşağıdaki gibi olacaktır; 

 

Yıllar	Alış Bedeli	Amortisman Oranı	Yıllık Amortisman Tutarı	Birikmiş Amortisman
2022	5000 TL	%25	1250 TL	1250 TL
2023	5000 TL	%25	1250 TL	2500 TL
2024	5000 TL	%25	1250 TL	3750 TL
2025	5000 TL	%25	1250 TL	5000 TL

 

Azalan Bakiyeler Amortisman Yöntemi için Uygulama Örneği:  

İlk yıl amortismanı (yıllık) = Sabit kıymet alım bedeli × Amortisman oranı × 2 

İlk yıl amortismanı (aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli × Amortisman oranı × 2) / 12 

İlk yıl amortismanı (3 aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli × Amortisman oranı × 2) / 4 

İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (yıllık) = Net defter değeri × Amortisman oranı × 2 

İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (aylık) = (Net defter değeri × Amortisman oranı × 2) / 12 

İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (3 aylık) = (Net defter değeri × Amortisman oranı × 2) / 4 

Bu yöntem için karşımıza çıkan yeni kavram "net defter değeri"dir. Net defter değeri aşağıdaki formülle hesaplanır: 

Net Defter Değeri = Alış Bedeli – Ayrılan Birikmiş Amortismanlar 

 

Örnek 2: 

İşletme 2022 yılında 10.000 TL + %18 KDV değerinde faydalı ömrü 5 yıl olan bir sabit kıymet almıştır. Azalan bakiyelere göre itfa süresinin sonuna kadar amortisman hesaplaması aşağıdaki şekilde olacaktır: 

Hesap Kodu	Borç	Alacak
255-Demirbaşlar	10,000.00 TL
191-İndirilecek KDV	1800.00 TL
100-Kasa		11,800.00 TL

 

Amortisman ayırmaya başlamadan önce ilgili varlığın amortisman oranını bulalım. Faydalı ömrü 5 yıl olan sabit kıymetin amortisman oranı normal amortisman yöntemi için %20’dır (1/5 yıl = %20). Ancak, hatırlayacağınız üzere azalan bakiyelerde %50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanacağı için örneğimizde uygulanacak amortisman oranı %40 olacaktır (%20 × 2 = %40). 

  

Yukarıda belirttiğimiz formüle göre ilk yıl yıllık amortisman tutarı ise 10.000 × %40 = 4.000 TL ve ilk yıla ilişkin birikmiş amortisman tutarı da yine 4.000 TL'ye eşit olacaktır. Yine yukarıda belirttiğimiz formüle göre ikinci yıl yıllık amortisman tutarı ise net defter değeri üzerinden hesaplanacağı için öncelikle net defter değerini bulmamız gerekecek. Bu durumda ikinci Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise 6.000 TL (net defter değeri) x %40 (amortisman oranı) = 2.400 TL olacaktır. İkinci yılın sonunda birikmiş amortisman tutarı 6.400 TL (4.000 TL + 2.400 TL) olacaktır. 

 

Yıllar	Alış Bedeli	Amortisman Oranı	Üzerinden Amortisman Hesaplanacak Tutar  (Net defter değeri)	Yıllık Amortisman Tutarı	Birikmiş Amortisman
2022	10,000.00 TL	%40	10,000.00 TL	4000.00 TL	4000.00 TL
2023	10,000.00 TL	%40	6000.00 TL	2400.00 TL	6400.00 TL
2024	10,000.00 TL	%40	3600.00 TL	1440.00 TL	7840.00 TL
2025	10,000.00 TL	%40	2160.00 TL	864.00 TL	8704.00 TL
2026	10,000.00 TL	%40	1296.00 TL	1296.00 TL	10,000.00 TL

Bu şekilde tüm yıllar için hesaplanmış amortisman tutarları aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi olacaktır. Dikkat edilirse en son yıl olan 2026'da kalan net defter değerinin tamamı amortisman olarak ayrılmıştır. Bu durum, azalan bakiyeler yönteminin son yılı için unutulmaması gereken ayrıcalıklı bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.